کفپوش از ابتدای پیدایش بشریت یکی از وسایل کاربردی بوده است، با گذشت زمان دچار تغییرات زیادی شده و در حال حاضر فرش ماشینی به عنوان پیشرفته ترین نوع کفپوش استفاده میشود. به طور کلی فرش به دو صورت فرش دستبافت و فرش ماشینی تولید میشود، فرش ماشینی در انواع مختلف از نظر تعداد شانه، اندازه و ابعاد تولید میشود. به طور کلی فرش ماشینی در بازار فرش بر اساس تعداد شانه دسته بندی میشود، به عنوان مثال فرش 500 شانه و فرش 700 شانه در دسته بندی فرش ارزان و فرش فرش 1200 شانه و 1500 شانه در دسته بندی فرش جدید و لوکس قرار میگیرد.
فرش دستبافت نیز در انواع مختلفی تولید میشود در این گفتار به معرفی جاجیم و جاجیم بافی می پردازیم. جاجیم بافی به عنوان یکی از صنایع دستی رایج در ایران است .جاجیم به پارچه‌ای کم عرض و ضخیم است که از پودهای کلفت بافته میشود. این هنر بیشترین شباهت را به گلیم فرش دارد، در جاجیم بافی رنگ‌های مختلفی که بالغ بر ۶ یا ۸ رنگ است مورد استفاده قرار میگیرد که بیشتر این رنگ‌ها گیاهی است.
جاجیم‌ها پرز ندازند و می‌توان از هر دو روی آن استفاده کرد. کوچ‌گردان از آن بهرهٔ زیادی می‌گیرند و کاربرد آن به عنوان روانداز و محافظ سرما است. جاجیم مناسب‌ترین چیزی بود که در قدیم روی کرسی می‌انداختند، بافت جاجیم در اکثر قریب باتفاق دهات و مناطق روستائی ایران مرسوم است تنها تفاوت جاجیم، ترکیب رنگ و ظرافت نخ و نقوشی است که روی آن ایجاد می‌کنند جاجیم دستبافت های شبیه گلیم به صورت راه راه و رنگین است که از نخهای پشمی یا پنبه ای و ابریشم و بعضا کرک بافته می شود. جاجیم دارای طرح محرمات است و نقوش آن که بیشتر به رنگ های سبز، زرد، قرمز، سفید و بنفش به چشم می خورند در فضاهای این طرح قرار می گیرند. نقش مایه های بکار رفته در انواع جاجیم منطقه شامل: اشکی یا دندانه دار، تمام گل، نیم گل، نیم ساده، تسمه، دندان موشی و لبه دور می باشند.
تاریخچه جاجیم
تاریخچه هنر جاجیم بافی به طور دقیق مشخص نیست، در قرن چهارم مؤلف حدودالعالم انواع بافته هایی را که با جاجیم سنخیت داشته و در نواحی گوناگون بافته می شده نام برده شده است و با توجه به اینکه بافته‌ها و منسوجات پشمی به مرور زمان براثرسرما و گرما و یا تماس با خاک از بین خواهد رفت به این دلیل نمی‌توان گفت تاریخ دقیق آن مربوط به چه زمانی است. اما با توجه به پیشینه هنر نساجی که با توجه به مدارک کشف شده قدمت آن به ۶۵۰۰ سال پیش بر می‌گردد می‌توان حدس زد که قدمت هنر جاجیم بافی آنچنان فاصله زیادی با قدمت نساجی نداشته باشد.
جاجیم‌بافی به عنوان یکی از صنایع دستی در ایران رایج در بعضی استان‌ها از جمله آذربایجان شرقی، اردبیل،زنجان، کرمانشاه،کردستان، همدان، لرستان و فارس است که از دیرباز بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته‌است. جالب است بدانید ریشه این هنر از استان لرستان است اما چند سالی ست در استان مرکزی این هنر نوآوری شده است و از این هنر به صورت کاربردی استفاده می شود.
جاجیم دستبافته ای است شبیه پلاس و گلیم با نقش های راه راه رنگی (نقش در جاجیم بر خلاف گلیم توسط تارهای رنگی ایجاد می شود) که مانند سایر دستبافته ها به عنوان زیرانداز نیز مورداستفاده قرار می گیرد و از نخهای رنگین پنبه ای یا پشمی بافته می شود. امروزه برای بافتن آن از نخ کاموا هم استفاده می گردد. بافت جاجیم به سبب ویژگی و تمایز آن نسبت به سایر بافته‌ها به “جاجیم بافت” معروف است. مواد اولیه آن پشم و بافت آن شبیه گلیم است، با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته بافته میشود و پس از بافتن به هم متصل و دوخته میشود. برای بافت جاجیم، دستگاه (دار) را به صورت افقی روی زمین قرار می‌دهند. جاجیم‌ها پرز ندازند و می‌توان از هر دو روی آن استفاده کرد.
کاربرد های جاجیم
از دیرباز بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته‌است. جاجیم به عنوان زیرانداز، پلاس، فرش و رختخواب پیچ استفاده میشود و همچنین هنگام کوچ عشایر برای بسته‌بندی و جابه‌جایی اسباب و لوازم و گاهی به‌عنوان بالاپوش گرم مورد استفاده قرار میگیرد. در برخی از خانواده‌های روستایی جاجیم را به عنوان چشم روشنی و جهیزیه نوعروسان هدیه می‌دهند. اما مهمترین مصرف جاجیم در گذشته، استفاده از آن بعنوان رو کرسی بوده ولی امروزه از آرایه های پرنقش و نگار این هنر اصیل بر روی وسایلی همچون انواع پشتی ، کیف ، ساک ، رو مبلی ، روکش صندلی اتومبیل، روفرشی، سفره نان،روپشتی،سجاده، انواع کیف زنانه،کوسن ، دمپایی ، پاتابه، جای نماز، جای جوراب، رختخواب پیچ، رومیزی، زیر انداز و تن پوشهای گوناگون استفاده می شود و به زیبایی پارچه ها افزوده و ماندگاری آنرا همیشگی می سازد.
وسیله اساسی که در هنر جاجیم بافی احتیاج است کارگاه ودستگاه مخصوص بافت جاجیم است، نخ در این هنر خیلی می باشد، مواد اولیه جاجیم پشم است اما به دلیل اینکه پشم بعد از برخورد با رطوبت بو ورنگ میدهد از نخ اکریلیک که همان نخ فرش ماشینی است به دلیل استقامت بالای آن استفاده میشود
امروز جاجیم به عنوان کالایی لوکس محسوب می شود و جاجيم بافان براي ورود به بازار مصرف، باید نسبت به نياز جامعه توجه كنند كه با توليد انبوه و حتی فروش آنها به صورت اینترنتی می توانند به شكلي زيبا به مشتاقان هنر، عرضه کنند و موجب رونق اقتصادی در این رشته هنری با ارزش و کاربردی شوند و این هنر را از فراموشی رهایی بخشند.